आपण कल्पना करू शकतो का, की डोळ्यांसमोर फक्त काळोख आहे? रंग नाहीत, आकार नाहीत, आणि चेहऱ्यावरील हास्यही दिसत नाही… अंधत्व म्हणजे आयुष्यात आलेला हाच गडद काळोख. पण मानवी बुद्धी आणि विज्ञानाची प्रगती अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टींना शक्य करून दाखवते. अनेक वर्षांपासून संशोधकांसमोर ‘अंधत्वावर उपचार शक्य आहेत का?’ हा प्रश्न होता. आज, बायोनिक डोळा आणि कृत्रिम दृष्टी यांसारख्या कल्पनांनी या प्रश्नाला एक आशेचं, तेजस्वी उत्तर दिलं आहे!
बायोनिक म्हणजे काय?
आपल्या शरीरासाठी एक तंत्रज्ञानाचा मित्र!
‘बायोनिक’ हा शब्द ऐकून काहीतरी सायन्स-फिक्शन चित्रपटातील वाटतं ना? पण ते खरं आहे! ‘बायोनिक’ म्हणजे आपल्या शरीरातील ‘जैविक’ भाग आणि ‘इलेक्ट्रॉनिक’ तंत्रज्ञानाचा सुंदर संगम. जेव्हा आपले काही अवयव किंवा इंद्रिये व्यवस्थित काम करत नाहीत, तेव्हा त्यांची कार्यक्षमता परत मिळवून देण्यासाठी हे तंत्रज्ञान वापरलं जातं. उदाहरणार्थ, आपण बायोनिक हात, बायोनिक पाय किंवा इतर इलेक्ट्रॉनिक इम्प्लांट्सबद्दल ऐकलं असेल. आता यामध्ये बायोनिक डोळ्याची भर पडली आहे.
काळोखातून प्रकाशाकडे: कृत्रिम डोळ्यांची जादू!
काही दशकांपूर्वी अंध व्यक्तींसाठी फक्त पांढरी छडी किंवा ब्रेल लिपी हेच पर्याय होते. पण आज विज्ञान खूप पुढे गेलं आहे. आता रेटिना इम्प्लांट्स, ब्रेन इंटरफेस आणि मायक्रो प्रोजेक्टर यांसारखी आधुनिक उपकरणं विकसित होत आहेत. ही उपकरणं अंध व्यक्तींच्या आयुष्यात पुन्हा एकदा प्रकाशाची किरणं घेऊन येत आहेत.
जगभरातील संशोधन: एक मोठी झेप!
अनेक कंपन्या आणि संशोधक या दिशेने वेगाने काम करत आहेत:
* Argus II (अमेरिकेची Second Sight कंपनी): काही वर्षांपूर्वी या प्रकल्पाने खूप आशा निर्माण केली होती. त्यांनी डोळ्याच्या रेटिनावर बसवता येणारं एक उपकरण तयार केलं होतं, जे अंध व्यक्तींना प्रकाश आणि काही आकारांची ओळख करून देत होतं. सध्या याचं व्यावसायिक उत्पादन थांबलं असलं तरी, नवीन कल्पनांवर संशोधन सुरूच आहे.
* Prima System (फ्रान्सची Pixium Vision कंपनी): ही कंपनी रेटिना डिजनरेशन (दृष्टी कमी होण्याच्या एक प्रकार) असलेल्या रुग्णांसाठी एक खास यंत्र विकसित करत आहे. याच्या मानवी चाचण्या सध्या सुरू आहेत. जर सर्व काही नियोजनानुसार झालं, तर येत्या काही वर्षांत हे यंत्र प्रत्यक्षात उपलब्ध होईल.
* Science Corp चा ‘प्रोजेक्टर’: ही कंपनी डोळ्याच्या रेटिनाच्या मागे एक प्रकारचा ‘प्रोजेक्टर’ बसवण्याचं तंत्रज्ञान विकसित करत आहे. याच्या मदतीने प्रकाशाचे संकेत थेट मेंदूपर्यंत पोहोचवले जातात. सध्या हे तंत्रज्ञान मानवी चाचण्यांपूर्वीच्या टप्प्यात आहे.
* Neuralink (एलॉन मस्क यांची कंपनी): ही कंपनी “Blindsight” नावाच्या प्रकल्पावर काम करत आहे. यातून मेंदूशी थेट संपर्क साधून दृष्टी निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. हे संशोधन अजून सुरुवातीच्या टप्प्यात असलं तरी, यातून खूप मोठ्या आशा आहेत.
या सर्व प्रकल्पांची प्रगती वेगवेगळी असली तरी, संशोधकांना विश्वास आहे की पुढील ३ ते ८ वर्षांमध्ये ही उपकरणं अमेरिकेत आणि त्यानंतर जगभरात सर्वसामान्यांसाठी उपलब्ध होतील. आजचं हे तंत्रज्ञान अजूनही पूर्णपणे विकसित झालेलं नसलं तरी, संशोधनाची दिशा अत्यंत आशादायक आहे. येत्या काही वर्षांत अंधत्वावर केवळ वैद्यकीय उपचारच नाही, तर तंत्रज्ञानावर आधारित उपायही उपलब्ध होतील. बायोनिक डोळा, न्यूरोइंटरफेस आणि मेंदूशी थेट संवाद साधणाऱ्या प्रणाली यामुळे दृष्टीहीनतेच्या अंधाऱ्या जगात नक्कीच नवदृष्टीचा प्रकाश पडेल. “दृष्टी हरवलेल्यांसाठी विज्ञान खरच नवसंजीवनी ठरेल.”
बिपीनचंद्र साळुंके
Business owner of- Shubhswarad Designs and Engineering Services, Pune